Nutrigenomik ve Nutrigenotik Beslenmeye Farklı Bir Bakış

Nutrigenomik ve Nutrigenotik Beslenmeye Farklı Bir Bakış

Sağlığımızı etkileyen birçok çevresel faktör vardır. Bunlardan biri de beslenmedir. Genetik ve beslenme alanında yapılan araştırmalar, besinlerin içerisinde bulunan maddelerin insan metabolizmasındaki moleküler ve biyolojik etkilerini incelenmesine imkân sağlamıştır.

Nutrigenomik Nedir?

Nutrigenomik, yeme alışkanlıklarımızın genlerimiz üzerindeki etkilerini ve bu genlerin besinlerin parçalanması ve vücut tarafından kullanılmasında nasıl bir rol oynadığını inceleyen bir bilim dalıdır. Diğer bir deyişle, bu disiplin, besinlerin kişiye özgü genetik kodun aktif hale gelmesine nasıl katkıda bulunduğunu ve bir kişinin genetik yapısının besinlerin metabolizmasına ve diğer aktif moleküllere olan reaksiyonlarını analiz eder. Nutrigenomik üç temel mekanizma üzerinden besin ve gen etkileşimlerini araştırır: İlki, bazı besinlerin, gen ifadesini düzenleyebilen transkripsiyon faktörlerine benzer şekilde DNA'ya bağlanarak gen aktivitesini değiştirebileceği; ikincisi, besinlerin gen ifadesi üzerinde epigenetik değişikliklere (örneğin DNA metilasyonu ve kromatin yapısının modifikasyonu) yol açabileceği; üçüncüsü ise, genetik çeşitlilikten (tek nükleotid polimorfizmleri gibi) kaynaklanan bireysel diyet tepkilerinin farklılık gösterebileceğidir. Nutrigenomik, genetik, transkriptomik, proteomik, metabolomik, epigenomik ve mikrobiyom gibi yardımcı teknolojiler kullanarak kişisel diyet yanıtlarını aydınlatır.

Bu teknolojiler aracılığıyla elde edilen bilgiler, karmaşık ve/veya kronik hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde daha stratejik yaklaşımlar benimsememizi ve bireyler için özelleştirilmiş beslenme planları geliştirmemizi sağlayacak, böylece herkesin daha sağlıklı bir yaşam sürmesine katkıda bulunacak. Genetik yapımıza uygun bir diyetin benimsenmesi, koruyucu sağlık hizmetlerinin başarısını da artıracak ve sağlıklı yaşamın temellerini daha da güçlendirecektir.

Nutrigenetik Nedir?

Nutrigenetik, 1975'te Dr. R.O. Brennan'ın kaleme aldığı kitapta ilk defa tanımlanmış ve insanların gıdaları metabolize etme biçimlerindeki genetik değişkenlikleri ele alan bir alan olarak ortaya çıkmıştır. Bu disiplin, farklı genetik yapıya sahip bireylerin, beslenme yoluyla alınan maddeler karşısında gösterdikleri tepkileri ve bu tepkilerin sağlık üzerindeki etkilerini incelemekle ilgilenir. Nutrigenetik, beslenme tedavisinin kişiselleştirilmiş bir yaklaşımla, sanki bir ilaçmış gibi bireye özel olarak uygulanabileceği bir bilim dalıdır ve bu sayede kişiye özel beslenme veya bireysel beslenme olarak da tanımlanabilir.

Her insanın genetik kodunun benzersiz oluşu, aynı besinlerin tüketilmesinden ortaya çıkan etkilerin kişiden kişiye farklılık gösterebileceğini belirtir. Bazı bireyler için belirli gıdaların tüketimi sağlık riskleri taşırken, diğerleri için aynı gıdalar tamamen zararsız olabilir. Bazıları için faydalı olan besinler, başkaları için yararsız hatta zararlı olabilmektedir. Antik düşünür Lucretius'un M.Ö. 1. yüzyılda söylediği üzere, "Bir kişi için besin olan, başka biri için zehir olabilir" ifadesi, bireyler arasındaki bu farklı tepkileri çok erken bir dönemde fark etmiştir ve nutrigenetik, bu antik gözlemi modern bilimle keşfetmenin ve anlamanın yollarını sunar.

Nutrigenomik ve Nutrigenotik Arasındaki Fark Nedir?

Nutrigenomik ve nutrigenetik, her ne kadar birbiriyle sıkça karıştırılan terimler olsa da aslında birbirinden farklı kavramlar ve amaçlar taşıyan iki ayrı bilimsel disiplindir. Nutrisyonel genetik, genel anlamıyla beslenmenin ve yaşam tarzının, bireylerin hücresel, dokusal, moleküler ve hatta toplumsal düzeydeki işlevlerine etkisini inceleyen geniş bir çatıdır ve hem nutrigenomik hem de nutrigenetik çalışmalarını bünyesinde barındırır. Nutrigenomik, gıdaların genetik yapı üzerindeki etkileri, metabolik süreçler ve gen aktifliği üzerine odaklanırken, beslenmenin hastalıkların gelişiminde oynadığı rolü aydınlatmaya çalışır. Öte yandan, nutrigenetik, bireysel genetik varyasyonların, insanların gıdalara verdiği tepkileri nasıl şekillendirdiğini ve bu bilginin sağlıklı beslenme düzenlerinin kişiye özgü uygulanmasına nasıl yardımcı olabileceğini araştırır.

Her iki alanın da nihai hedefi, İnsan Genom Projesi gibi çığır açan çalışmalardan ortaya çıkan yeni teknolojik ilerlemeleri kullanarak yaşam kalitesini artırma, sağlıklı yaşlanmayı teşvik etme ve hastalıkların önlenmesi yoluyla bireysel beslenme stratejilerini geliştirmedir. Her ne kadar bu iki disiplinin yöntemleri farklılık gösterse de her ikisi de sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi gibi ortak bir gayeye hizmet eder. Nutrigenetik, her birey için en uygun beslenme önerilerini sunarak sağlıklı yaşamın yol haritasını çizerken, nutrigenomik, beslenme bilimindeki araştırmalar aracılığıyla en etkili diyet stratejilerini geliştirmeyi hedefler.

Nutrigenomik ve Nutrigenotik Hastalıklar

Yapılan araştırmalar, diyetin, genlerin ve hastalıkların arasında derin ve karmaşık bir bağ olduğunu göstermektedir. Sağlıklı beslenme planlarının kişiye özel olarak geliştirilmesi, genetik çeşitlilik hakkında detaylı bilgi gerektirir ve bu da ileri teknoloji araçlarının ve bilgi birikiminin kullanımını zorunlu kılar. Nutrigenomik ve nutrigenetik, bu gereksinimleri karşılayarak bize hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde genetik çeşitliliğin rolünü anlamada yardımcı olur.

Bugüne dek yürütülen çalışmalarda yaklaşık bin kadar genin hastalıklarla doğrudan ilişkili olduğu belirlenmiştir. Bu genlerin ve hastalıkların ilişkileri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Kolesterol, diyetle alınan yağ miktarının kardiyovasküler hastalıklar üzerindeki etkilerini gösterir ve bu, besin alımının önemli bir göstergesidir.
• Obezite, beslenme ve yaşam tarzının birleşiminden kaynaklanan bir durum olarak öne çıkar ve nutrigenetikle, yani beslenme biçimimizdeki genetik farklılıkların bir sonucu olarak açıklanabilir. Ayrıca obezite; kalp damar hastalıkları, kolorektal kanser, yüksek tansiyon ve şeker hastalığı gibi çeşitli hastalıkların görülme oranlarını artırabilir.
• Fenilketonuri, fenilalanin hidroksilaz enzimi eksikliğine bağlı bir durum olup, kan fenilalanin seviyelerinde artışa ve bu da nörolojik zararlara yol açabilir.
• Kanser, yaşam boyu alınan çeşitli gıdaların kanser riski üzerindeki etkisini gösterir. Navarro ve diğer araştırmacıların çalışmaları, spesifik besin alımlarının kanser üzerindeki etkilerini gözler önüne sermiştir.
• Laktoz intoleransı, genetik bir durum olup, dünya nüfusunun çoğunda yaşla birlikte laktaz enzimi üretiminin azaldığı bilinmektedir.
• Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları, kronik gastrointestinal bozukluklardır ve etnik kökenler arasında farklı sıklıklarda görüldüğü bilinmektedir. Bu durumlar, beslenme ve genetik arasındaki ilişkinin daha da güçlendiği nutrigenetik etkileşimleri içerir.