Kaygı

Kaygı

Kaygı, bireyin zihinsel yapısında yer alan id, ego ve süperego arasındaki çatışmaların sonucunda ortaya çıkan bir duygu olarak tanımlanabilir. Kaygının temel işlevi, kişinin tehlike olasılığına karşı hazırlıklı olmasını sağlamak, harekete geçmesini teşvik etmek ve belirli bir işi başarma konusunda motivasyon oluşturmaktır. Kaygı üç temel türde incelenir: Gerçeklik kaygısı, nevrotik kaygı ve ahlaki kaygı.

Gerçeklik kaygısı, dış dünyadan kaynaklanan somut tehditlerle ilişkilidir; kişi dışarıdan gelen bir tehlike karşısında korku yaşar ve bu korku, tehlikenin büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Nevrotik kaygı ve ahlaki kaygı ise daha çok bireyin içsel süreçlerine dayanır.

Nevrotik kaygı, kişinin içgüdülerinin kontrol edilemez hale geleceği ve bu kontrolsüzlük yüzünden cezalandırılacağı korkusuyla ortaya çıkar.

Ahlaki kaygı ise bireyin vicdanına yönelik bir endişedir. Özellikle gelişmiş bir vicdana sahip olan kişiler, ahlaki değerlere aykırı bir davranış sergilediklerinde suçluluk hissederler. Ego, kaygıyı doğrudan kontrol edemediğinde birey genellikle savunma mekanizmalarını devreye sokar ve kaygıyı dolaylı yollarla yönetmeye çalışır.

Kaygı ve korku kavramları birbirine benzese de aslında oldukça farklı duygulardır. Korku, belirgin bir tehlikeye verilen doğal bir tepkiyken, kaygı çoğu zaman nedeni tam olarak belli olmayan bir huzursuzluk hissidir. Kaygının süresi sınırsız olabilir ve çaresizlik hissiyle birlikte yaşanabilir. Korku ise belli bir süreyle sınırlı olup, kişinin duruma karşı kendini savunabileceği inancını korur. Kaygı sıklıkla bedensel belirtilerle birlikte gelir; bunlar arasında çarpıntı, terleme, mide bulantısı ve hızlı nefes alma gibi tepkiler yer alır. Örneğin, önemli bir görüşme öncesinde kişinin mide bulantısı yaşaması, kaygının fiziksel belirtilerinden biridir.

Kaygının gelişimi kişiden kişiye farklılık gösterir, özellikle nevrotik yapıya sahip bireylerde bu durum daha belirgin olabilir. Nevrotik bireyler, güven eksikliği, kendine acıma gibi özelliklerle öne çıkarlar ve kaygılarının kaynağı genellikle kişisel eğilimleri ile ilgilidir. Örneğin, mazoşistik eğilimleri baskın olan bireyler, yaşadığı bağımlılık ilişkilerini genel yaşamına yansıtırlar. Diğeri olmadan yaşamayacağını düşünen bu bireyler, bu ilişkinin sona ermesinin büyük bir felaket olacağına inanır ve bu kaygı yaratır. Kusursuz olma ihtiyacına sahip bireyler, kendilerini nazik ve sakin biri olarak görürken, düşmanca bir duygu hissettiklerinde ciddi bir kaygı yaşarlar. Bu bireyler, toplum önünde aşağılanma veya eleştirilme tehlikesiyle karşı karşıya olduklarını düşünürler. Narsistik eğilimleri olan kişiler ise kendilerini başkalarının takdirine ve hayranlığına bağımlı hissederler. Sosyal statülerinin tehlikeye girdiğini düşündüklerinde ya da tanınmadıkları bir ortamda bulunduklarında bile bu kişiler için kaygı tetiklenebilmektedir.

Kaygı, bireyin kişilik özelliklerine göre değişiklik gösterse de, bu kaygıyla başa çıkmanın yolları bulunmaktadır. Terapi, bireyin kaygısının kökenlerini anlamasına ve içsel çatışmalarını çözmesine yardımcı olabilir. Ayrıca, kaygıyla başa çıkma konusunda bilinçli farkındalık geliştirmek, kişinin hem kaygıyı yönetmesine hem de kendisiyle daha sağlıklı bir ilişki kurmasına olanak tanır.

Uzm. Klnk. Psk. Yağmur Akbulut